پیروی از استاد

اطاعت و پیروی از استاد برای دانشجو امری بایسته است و دانشجو در حوزه علمی که می آموزد می بایست مطیع باشد و از سرپیچی خودداری ورزد. پذیرش تذکرات و یادآوری‌های استاد از سوی دانشجو و صبر و شکیبایی در برابر ناملایمات و سخت گیری‌های استاد و توکل و واگذاری همه امور به مشیت الهی از مهم ترین آداب دانشجویی است که در داستان خضر و موسی (علیهما السلام) به خوبی آشکار و تبیین شده است. استاد باید، خود آموزش دیده و متخصص باشد، تا بتواند مطالب صحیح به دانشجو بیاموزد و علم آموز باید علم را برای عمل بیاموزد؛ یعنی علمی بیاموزد که سبب رشد و هدایت باشد و بتواند آن را به کار گیرد.
 
قرآن کریم در آیات شصت و ششم تا هفتادم سوره‌ی که به گفتمان موسی و معلم او و شرایط دانشجوی علم اشاره می کند و می فرماید: قال له موسى هل اتبعک على أن تعلمنی ما علمت رشدا قال إنک لن تستطیع معی صبرا وکیف تصبر على ما لم تحط به خبرا* قال ستجدنی إن شاء الله صابرا ولا أعصى لک أمرا ..(کهف ۱۹ - ۷۰) موسی به او گفت: «آیا از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو آموزش داده شده، هدایت را به من بیاموزی؟»
 
معلم او) گفت: «در واقع تو نمی توانی با من شکیبایی کنی! و چگونه بر چیزی که به شناخت آن احاطه نداری شکیبایی کنی؟!» (موسی) گفت: «اگر خدا بخواهد بزودی مرا شکیبا خواهی یافت؛ و در هیچ کاری تو را نافرمانی نخواهم کرد.» (معلم او) گفت: «بنابراین اگر به دنبال من می آیی، پس هیچ چیز از من مپرس، تا یادی از آن را برای تو پدید آرم.» این ایات نکته ها و اشاره هایی دارد:
 
1. در این آیات شرایط استاد و دانشجو و آداب دانشجویی و طلبگی بیان شده است؛ یعنی این آیات آموزه هایی اخلاقی، علمی برای همه اساتید و دانشجویان در بردارد که عمل به آنها از لغزش های بسیاری جلوگیری می کند.
 
 ٢. در این آیات بیان شده که استاد باید:اولا، خود آموزش دیده و متخصص باشد، تا بتواند مطالب صحیح به دانشجو بیاموزد.ثانیا، در مورد هر دانشجو دقت کند که چه چیزی به صلاح اوست و سبب رشد و هدایت او می شود، پس همان مطالب را به او بگوید.ثالثا، قبلا با دانشجویان شرط کند که صبور باشند و روند آموزش را قطع نکنند. رابعا، شکیبا باشد و هر گاه دانشجویان لغزش داشتند آنها را ببخشد.
 
٣. در این آیات آداب علم آموزی و دانشجویی بیان شده است و آن اینکه دانشجو باید: الف) از استاد اجازه بگیرد و در درس او حاضر شود. ب) تواضع کند و اقرار نماید که نیاز به گوشه ای از علم فراوان استاد دارد. پ) علاوه بر آموزش نظری، به صورت عملی نیز از استاد خود پیروی کند تا نتیجه ی مطلوب بگیرد. ت) در علم آموزی، به دنبال استاد برود، نه این که استاد به دنبال دانشجو برود. ث) به دنبال استادی باشد که هدایتگر است و مطالبی می گوید که به صلاح او و عامل رشد اوست. ح) قول دهد که شکیبا باشد و روند آموزش را قطع نکند. خ) همه چیز را به خواست خدا بداند و خود را مستقل، نداند. چ) قول دهد که از دستورات استاد نافرمانی نکند. ج) علم را برای عمل بیاموزد؛ یعنی علمی بیاموزد که سبب رشد و هدایت باشد و بتواند آن را به کار گیرد. و در مجموع هر دانشجو و طالب علمی باید در برابر استاد کاملا مؤدب باشد.
 
4. هر چند پرسش کردن دانشجویان از استاد امری طبیعی و مفید است، اما تأکید معلم موسی (علیه السلام) بر صبر و شکیبایی شاگردش و پرسش نکردن در حین آموزش، به خاطر آن بود که خضر(علیه السلام) مردی فرزانه و دانشمند بود که از اسرار جهان و باطن حوادث و پدیده ها اطلاع داشت در حالی که موسی (علیه السلام) چنین احاطه ای نداشت و به ظاهر حوادث می نگریست و ممکن بود اعمال و گفتار استاد خود را زننده بداند، در حالی که کارهای او کاملا منطقی، حساب شده و مقدس بود و از این رو اصرار داشت که موسی قول دهد که در سفر علمی بی صبری نکند و با پرسش ها و اعتراضات بیجا مانع کار او نشود.
 
5. انسان نمی تواند در مورد، چیزی که نمی داند، صبر کند، پس زیربنای شکیبایی، آگاهی است. این آموزه ای برای مسئولان و مدیران جامعه است که اگر اطلاع رسانی به موقع و دقیق نداشته باشند و مطالب را برای مردم روشن نسازند، ممکن است ذهن برخی به خطا برود و قضاوتهای ناآگاهانه بنمایند.
 
آموزه‌ها و پیام های این موضوع بشرح ذیل میباشد : 1. آداب علم آموزی و شرایط معین شده توسط دانشجو را رعایت کنید. ٢. در برابر استاد خویش کاملا مؤدب، مطیع و شکیبا باشید. ٣. آموزش دانشجویان، نظری و عملی باشد. ٤. استاد روحیات دانشجو را در نظر بگیرد و شرایط لازم را به او گوشزد کند و او را هدایت نماید. 5. انسان در برابر آنچه بدان نا آگاه است، بی صبری می کند. فراگیری علم و دانش که از سوی رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم ) امری لازم و واجب شمرده شده است - هنگامی به گونه شایسته انجام می پذیرد که با نظم و انضباط همراه گردد. منظور از نظم در تعلیم و تعلم ، این است که باید شیوه ها و قانونهایی ویژه را در مدت فراگیری علم و دانش ارج نهاد و بر اساس آن حرکت کرد. شهید ثانی - که یکی از دانشمندان بلند آوازه شیعه است کتابی ارزنده به نام منیة المرید در آداب دانش اندوزی نگاشته است که از کتاب های درسی دانشجویان علوم اسلامی است . این عالم بزرگوار، آداب تعلیم و تعلم را به صورت مفصل و با قلمی شیوا بیان کرده و سخنان خود را با آیات قرآنی و روایات پیشوایان و سخنان حکیمان ، زینت بخشیده است .
 
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده،عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران1390